Cykl opowiada historię toczącą się około 35-25 tys. lat temu. Główną bohaterką jest Ayla, dziewczyna Cro-Magon (czyli homo sapiens), która w dzieciństwie w wyniku trzęsienia ziemi straciła rodziców i trafia pod opiekę ludzi z Klany Niedźwiedzia Jaskiniowego. Byli to neandertalczycy.  Dziewczynka musi nauczyć się żyć w plemieniu, gdzie podział ról między mężczyznami jet ściśle podzielony, a kobiety muszą być poddane mężczyznom. Ayla jednak jest zupełnie inna- długonoga, zwinna i szybka, łamie wszelkie zasady plemienia ucząc się zakazanych kobietom czynności jak polowanie czy wykonywanie broni, zgwałcona- rodzi syna będącego połączeniem ras i uczy się sztuki uzdrawiania. Gdy na czele Klanu staje nowy przywódca, Ayla obłożona klątwą śmierci musi odejść.
Podczas swojej wędrówki trafia późnym latem do odizolowanej doliny z dzikimi końmi, gdzie postanawia osiąść i przeczekać nadchodzącą zimę. Podczas jej obecności w dolinie, uczy się zyć samodzielnie, zdobywać nowe umiejętności,polować na dużą zwierzynę, opiekuje się młodym źrebakiem i małym lwem jaskiniowym. Tu w dolinie Ayla pozna także pierwszego mężczyznę swojej rasy- Jondalara, którego uratuje z pazurów Maluszka- czyli jej lwa. Nauczy się mówić i pozna "Dar Rozkoszy". Razem postanowią wrócić do rodzinnych stron Jondalara, a podczas podróży poznają "Łowców Mamutów" a cel podróży znajdzie się w "Kamiennych Sadybach"Zelandonii.

To bardzo sucha recenzja, ale książka jest magiczna- przenosi nas w czasie o blisko 250 tysięcy lat wcześniej, do świata w którym żyją mamuty, niedźwiedzie i lwy jaskiniowe i tygrysy szablozębne. Poznajemy dwie "rasy"- cro-magon i neandertalczyków którzy jeszcze funkcjonowali razem na świecie, chociaż różniło ich tak wiele- nie tylko wygląd i budowa ale inny styl życia i wartości, zaawansowanie cywilizacyjne i wiedza na temat otaczającego ich świata.

I tak, najpierw poznajemy klan niedźwiedzia jaskiniowego, czyli klan Neandertalczyków, nazywany przez "Innych"- płaskogłowymi. To ludzie niscy, krębi, grubokościści. Ich głowy są wydłużone do tyłu, z grubymi łukami brwiowymi, i cofniętą broda. Ci ludzie stanowią społeczność dowodzoną przed jednego człowieka- Bruna, ale na równi z nim znajduje się szaman-Mogur Creb, i uzdrowicielka Iza, pochodząca z najlepszej linii uzdrowicielek. Klan nie zna mowy-ich strony głosowe nie sa przystosowane do wydawania dźwięków, nie znają śmiechu i łez, opracowali więc bogaty system znaków, którym się porozumiewali między sobą. Mają za to bogatą wiedzę na temat roślin, świata zwierząt i świata duchów- to ludzie obdarzeni pamięcią wspomnień- wspomnienia poprzednich pokoleń wciąż są żywe w pamięci kolejnych narodzonych.  Władza skupiona jest w rękach mężczyzn, kobiety zaś muszą się stosować do wszystkich ich rozkazów. Ich zasady są twarde, ale jasne dla wszystkich danej rasy.

Gdy Ayla poznaje Jondalara, całe jej życie ulega zmianie, a wpojone przez lata życia z klanem nauki niemal stają na głowie. Sama jest zdziwiona, jak "Inni" czyli ludzie podobni jej i Jondalarowi gardzą "płaskogłowymi"nazywając ich ohydnymi zwierzętami.  Powoli wędrujemy z Aylą i ondalarem, i uczymy sie z nimi, jak przetrwać w tym prehistorycznym świecie i jak ustalać własne wartości.


od siebie jeszcze dodam, ze książki I-III czyta się bardzo szybko, trudniej jest gdy Ayla i Jondalar wędrują przez kontynent. Czasem jest to nawet wyzwaniem, bowiem autorka ma skłonność do powtórzeń. Powieść przez wielu zaliczana jest do romansideł, ze względu na dużą seksualność relacji ludzi ówczesnej epoki, ja sama jestem uważam że to dobre fantasy historyczne- autorka oparła się na badaniach archeologicznych pisząc każdą z części.